«Με την ανάληψή σου γέμισες με χαρά όλη την κτίση»
Όλες οι γιορτές στο λειτουργικό έτος της βυζαντινής παραδόσεως έχουν ένα καθαρά θεολογικό περιεχόμενο και γίνονται μία αληθινή ομολογία πίστης σε επίπεδο τριαδικό, χριστολογικό και εκκλησιολογικό. Ομολογία πίστης: επομένως και πραγματική μυσταγωγία για τους πιστούς, οι οποίοι προσεύχονται, διαβάζουν και ψάλλουν τα λατρευτικά κείμενα. Επιπλέον, η χρήση αυτών των κειμένων της Αγίας Γραφής, της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, μας διδάσκει και μας οδηγεί με ποιο τρόπο να διαβάζουμε, να προσευχόμαστε και να κάνουμε δικό μας το βιβλικό κείμενο.
Τα τροπάρια των μεγάλων εορτών μας κάνουν να ψάλλουμε και να γιορτάζουμε την ομολογία της πίστης μας με εικόνες ποιητικές και ταυτόχρονα με εικόνες θεολογικές. Με αυτόν τον τρόπο η βυζαντινή λατρεία γίνεται ομολογία πίστεως, ιερουργίας αυτής της πίστης και κήρυγμα του κεντρικού μυστηρίου του συμβόλου της πίστεως μας, του «πιστεύω» μας ως χριστιανική Εκκλησία: «για μας τους ανθρώπους και για την σωτηρία μας…. ενσαρκώθηκε από το Άγιο Πνεύμα και από την Παρθένο Μαρία και έγινε άνθρωπος».
Αυτόν τον στενό σύνδεσμο μεταξύ θείας λατρείας και ομολογίας της πίστεως μας τον βρίσκουμε να εκφράζεται ιδιαίτερα στην γιορτή της Ανάληψης του Κυρίου, την Πέμπτη, σαράντα μέρες μετά το Πάσχα. Είναι μία γιορτή στην οποία βρίσκουμε να διασταυρώνονται, σαν να ήταν ένα μεγάλο παραπέτασμα, όλες οι μεγάλες στιγμές της πίστης μας. Ένα από τα τροπάρια του εσπερινού της Ανάληψης μας παρουσιάζει αυτή την εικόνα της πίστης μας σχεδόν «ποιητικά»: «Τῶν κόλπων τῶν πατρικῶν μὴ χωρισθείς, γλυκύτατε Ἰησοῦ, καὶ τοῖς ἐπὶ γῆς ὡς ἄνθρωπος συναναστραφείς, σήμερον ἀπ’ ὅρους τῶν Ἐλαιῶν ἀνελήφθης ἐν δόξῃ, καὶ τὴν πεσοῦσαν φύσιν ἡμῶν, συμπαθῶς ἀνυψώσας, τῷ Πατρὶ συνεκάθισας. Ὅθεν αἱ οὐράνιαι τῶν ἀσωμάτων τάξεις, τὸ θαῦμα ἐκπληττόμεναι, ἐξίσταντο θάμβει, καὶ τρόμῳ συνεχόμεναι, τὴν σὴν φιλανθρωπίαν ἐμεγάλυνον. Μεθ’ ὧν καὶ ἡμεῖς οἱ ἐπὶ γῆς, τὴν πρὸς ἡμᾶς σου συγκατάβασιν, καὶ τὴν ἀφ’ ἡμῶν Ἀνάληψιν δοξολογοῦντες, ἱκετεύομεν λέγοντες· ὁ τοὺς Μαθητὰς καὶ τὴν τεκοῦσάν σε Θεοτόκον, χαρᾶς ἀπείρου πλήσας ἐν τῇ σῇ Ἀναλήψει, καὶ ἡμᾶς ἀξίωσον τῶν ἐκλεκτῶν σου τῆς χαρᾶς, εὐχαῖς αὐτῶν, διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος».Στο πρώτο μέρος αυτού του κειμένου βρίσκουμε την ομολογία πίστεως στην αληθινή ενσάρκωση του αιώνιου Λόγου του Θεού: «Τῶν κόλπων τῶν πατρικῶν μὴ χωρισθείς, γλυκύτατε Ἰησοῦ, καὶ τοῖς ἐπὶ γῆς ὡς ἄνθρωπος συναναστραφείς, σήμερον ἀπ’ ὅρους τῶν Ἐλαιῶν ἀνελήφθης ἐν δόξῃ, καὶ τὴν πεσοῦσαν φύσιν ἡμῶν, συμπαθῶς ἀνυψώσας, τῷ Πατρὶ συνεκάθισας….» αληθινή ενσάρκωση του Υιού του Θεού, η οποία υπογραμμίζεται επίσης και από τις δύο εκφράσεις, που συνδέονται στενά μεταξύ τους: «Τῶν κόλπων τῶν πατρικῶν μὴ χωρισθείς, γλυκύτατε Ἰησοῦ,…» Το κείμενο του τροπαρίου φανερώνει τόσο την αιώνια ύπαρξη του Υιού και Λόγου του Θεού, όσο και την αληθινή του ενανθρώπιση. Η ενσάρκωσή του, δηλαδή η αληθινή του ενανθρώπιση, με την οποία έγινε ένας από εμάς, κάνει ώστε κατά την ανάληψή του, κατά την επιστροφή του στον Πατέρα Του, να οδηγήσει και τη δικιά μας ανθρώπινη φύση, την οποία Αυτός ελύτρωσε και έδωσε, να καθίσει μαζί του στα δεξιά του Πατέρα: «σήμερον ἀπ’ ὅρους τῶν Ἐλαιῶν ἀνελήφθης ἐν δόξῃ, καὶ τὴν πεσοῦσαν φύσιν ἡμῶν, συμπαθῶς ἀνυψώσας, τῷ Πατρὶ συνεκάθισας».
Το τροπάριο συνεχίζει με μία εικόνα, η οποία γίνεται σχεδόν ένα συλλείτουργο ουρανού και γης, αγγέλων και ανθρώπων:» Ὅθεν αἱ οὐράνιαι τῶν ἀσωμάτων τάξεις, τὸ θαῦμα ἐκπληττόμεναι, ἐξίσταντο θάμβει, καὶ τρόμῳ συνεχόμεναι, τὴν σὴν φιλανθρωπίαν ἐμεγάλυνον. Μεθ’ ὧν καὶ ἡμεῖς οἱ ἐπὶ γῆς, τὴν πρὸς ἡμᾶς σου συγκατάβασιν, καὶ τὴν ἀφ’ ἡμῶν Ἀνάληψιν δοξολογοῦντες,…». Οι άγγελοι μεγαλύνουν, τελούν την ουράνια θεία λατρεία, χάρη της αγάπης του Θεού προς τους ανθρώπους· και εμείς εδώ κάτω μεγαλύνουμε και ιερουργούμε τη θεία λατρεία, η οποία γεννιέται και αναβλύζει από την ενσάρκωση και από την ανάληψη του Κυρίου. Και με αυτόν τον τρόπο η χριστιανική θεία λατρεία παρουσιάζει σήμερα, γίνεται αυτή η κίνηση από τον ουρανό στην γη, από το ιερό βήμα του ουρανού προς το ιερό βήμα της γης, και από την γη προς τον ουρανό, από την ενσάρκωση στην ανάληψη. Και γι’ αυτόν τον λόγο στον εικονογραφικό κύκλο των βυζαντινών ναών βρίσκουμε σχεδόν πάντοτε, άμεσα, στο ιερό βήμα, την εικόνα της ανάληψης του Κυρίου, να υπογραμμίζει αυτήν την κίνηση της καθόδου και της ανόδου μεταξύ ουρανού και γης, μεταξύ Θεού και ανθρώπου: εικόνα της ανάληψης του Κυρίου και ταυτόχρονα εικόνα της επιστροφής του Κυρίου κατά την τελευταία ημέρα. Το τροπάριο καταλήγει με τη φράση: «…Μεθ’ ὧν καὶ ἡμεῖς οἱ ἐπὶ γῆς, τὴν πρὸς ἡμᾶς σου συγκατάβασιν, καὶ τὴν ἀφ’ ἡμῶν Ἀνάληψιν δοξολογοῦντες, ἱκετεύομεν λέγοντες· ὁ τοὺς Μαθητὰς καὶ τὴν τεκοῦσάν σε Θεοτόκον, χαρᾶς ἀπείρου πλήσας ἐν τῇ σῇ Ἀναλήψει, καὶ ἡμᾶς ἀξίωσον τῶν ἐκλεκτῶν σου τῆς χαρᾶς, εὐχαῖς αὐτῶν, διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος». Στην Μαρία αποδίδεται καθαρά ο τίτλος της Μητέρας του Θεού (της Θεοτόκου) υπογραμμίζοντας ότι αυτή γέννησε τον Υιό και Λόγο του Θεού, ο οποίος προαιώνια βρισκόταν κοντά στον Πατέρα, και με την ανάληψή του επέστρεψε πάλι εκεί.
Ένα άλλο τροπάριο του εσπερινού της γιορτής συνδέει το σεπτό πάθος με την ανάληψη του Χριστού, διαμέσου της μορφής και του ρόλου της Μητέρας του Θεού: «Κύριε τὸ μυστήριον, τὸ ἀπὸ τῶν αἰώνων κεκρυμμένον, καὶ ἀπὸ γενεῶν, πληρώσας ὡς ἀγαθός, ἦλθες μετὰ τῶν Μαθητῶν σου ἐν τῷ ὄρει τῶν Ἐλαιῶν, ἔχων τὴν τεκοῦσάν σε τὸν ποιητὴν καὶ πάντων δημιουργόν· τὴν γὰρ ἐν τῷ Πάθει σου μητρικῶς πάντων ὑπεραλγήσασαν ἔδει καὶ τῇ δόξη τῆς σαρκός σου ὑπερβαλλούσης ἀπολαῦσαι χαρᾶς, ἧς καὶ ἡμεῖς μετασχόντες, τῇ εἰς οὐρανοὺς ἀνόδῳ σου Δέσποτα, τὸ μέγα σου ἔλεος τὸ εἰς ἡμᾶς γεγονὸς δοξάζομεν». Η Μαρία παρουσιάζεται με τον τίτλο της Μητέρας του Δημιουργού των πάντων: στη συνέχεια το λατρευτικό κείμενο συνδέει τον πόνο της Μαρίας στο πάθος του Χριστού, με την χαρά της ανάληψής του. Το θέμα του ανθρώπινου σώματος του Θεού, το οποίο σταυρώθηκε και δοξάστηκε στον Κύριο μας Ιησού Χριστό, βρίσκεται φανερό σ’ αυτό το τροπάριο.
Ένα τρίτο από τα τροπάρια του εσπερινού συνθέτει τις κεντρικές στιγμές της θεϊκής οικονομίας της ενσάρκωσης με το δώρο του Αγίου Πνεύματος: «Ἐτέχθης ὡς αὐτὸς ἠθέλησας, ἐφάνης, ὡς αὐτὸς ἠβουλήθης, ἔπαθες σαρκί, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐκ νεκρῶν ἀνέστης, πατήσας τὸν θάνατον, ἀνελήφθης ἐν δόξῃ, ὁ τὰ σύμπαντα πληρῶν, καὶ ἀπέστειλας ἡμῖν Πνεῦμα θεῖον, τοῦ ἀνυμνεῖν καὶ δοξάζειν σου τὴν Θεότητα». Το τροπάριο γίνεται σχεδόν μία ζωγραφιά του λειτουργικού έτους, στην τέλεση του μυστηρίου του Χριστού: ενσάρκωση, δημόσια φανέρωση του, σεπτό πάθος του, θάνατος και ανάσταση, ανάληψη και αποστολή του δώρου του Αγίου Πνεύματος, «…ἀνυμνεῖν καὶ δοξάζειν σου τὴν Θεότητα».
+ Εμμανουήλ Νιν
Αποστολικός Έξαρχος