Πολυαγαπημένα μου Αδέρφια,
Οι πρώτες τέσσερες Κυριακές του Τριωδίου μας οδήγησαν, χέρι χέρι με το Ευαγγέλιο, στη συνάντησή μας με τον Κύριο. Τώρα στην αρχή της σαρακοστιανής μας πορείας η οποία εφέτος είναι δραματικά σημαδεμένη από τον τρομερό σεισμό που έπληξε την Τουρκία και την Συρία, δύο χώρες αδελφικές στην πίστη και στις χριστιανικές τους ρίζες, σημαδεμένη από το την τραγική προέκταση του πολέμου στην Ουκρανία, αδερφικής μας χώρας στην χριστιανική πίστη, η οποία πριν από περισσότερο από δύο δεκαετίες έγινε σπουδαίο μέρος της Εξαρχίας μας, θέλω να σας προτείνω μια νέα ανάγνωση, ή μία νέα συνάντηση, με ένα κείμενο, το οποίο θα χαρακτηρίσει την σαρακοστιανή πορεία μας στη βυζαντινή μας πορεία. Πρόκειται για την “Προσευχή του Αγίου Εφραίμ”, την οποία επαναλαμβάνουμε στις διάφορες ώρες της θείας λατρείας. Πολλές φορές μου ζητήθηκε να μιλήσω γι’ αυτό το κείμενο, που είναι σύντομο, σχεδόν συνθετικό, βαθιά ευαγγελικό. Είναι ένα κείμενο που αποδίδεται στον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο (+373), τον μεγάλο αυτόν πατέρα της συριακής Εκκλησίας ένας πατέρας που έγινε δεκτός και εκτιμήθηκε και στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις
Η βυζαντινή παράδοση χαίρεται να επαναλαμβάνει αυτή την προσευχή, θα έλεγα ότι χαίρεται να την αφήνει να πέφτει επάνω μας, για να διεισδύσει στην καρδιά μας, να φωτίζει όλη τη σαρακοστιανή μας πορεία, όλη τη χριστιανική μας ζωή. Σας προτείνω την προσευχή του Αγίου Εφραίμ ως θέμα στοχασμού στην αρχή αυτής της Σαρακοστής. Προτείνοντάς την σας προτείνω να πάρετε στα χέρια σας, Να πλησιάσετε και πάλι το ιερό Ευαγγέλιο, ως πορεία για τη μεγάλη σαρακοστή. Το κείμενο, όπως το βρίσκουμε στις ώρες της βυζαντινής Μεγάλης Σαρακοστής, έχει ως εξής:
Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῶς.
Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.
Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».
“Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου… Κύριε καὶ Βασιλεῦ“. Η προσευχή βάζει τον Θεό στο επίκεντρο της ζωής μας, και τον παρουσιάζει ως τον Κύριο, ως την Πηγή της ελπίδας μας, προπάντων την Πηγή της εμπιστοσύνης μας. Όταν λέμε: “Κύριε, καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου…”, αναγνωρίζουμε ότι Αυτός είναι η πηγή αυτής της ζωής, και ανανεώνουμε την εμπιστοσύνη μας σ’ Αυτόν: “Ελάτε σε μένα, όλοι εσείς, που είστε κουρασμένοι και καταπιεσμένος και εγώ θα σας ξεκουράσω. Πάρτε τον ζυγό μου επάνω σας και μάθετε από μένα ότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά…” (Μτθ. 11, 28-29).
Στην πρώτη επίκληση αυτής της προσευχής διακρίνουμε τέσσερα ελαττώματα: αργία, περιέργεια, φιλαρχία και αργολογία. Το κείμενο καταλήγει με μία αίτηση δυνατή και καθαρή “μή μοι δῶς…”˙ αυτή η αίτηση μας θέλει άγρυπνους, αγρυπνούντες σαν να ήμασταν μοναχοί μπροστά στην δυνατότητα να εγκαταλείψουμε τόσο τον Θεό, όσο και τον πλησίον μας, να λησμονήσουμε τόσο τον Θεό, όσο και τον αδερφό μας, να αφήσουμε ατροφική την ικανότητά μας να αγαπούμε, να θαυμάζουμε, την ικανότητά μας στην δωρεάν προσφορά μας. Τα αντίθετα αυτής της αργίας θα μπορούσαν να είναι ο θαυμασμός μπροστά στον Θεό και μπροστά στον αδερφό μας. Η προσευχή συνεχίζει με την επιθυμία να απομακρυνθούμε ακόμα από το την υπερηφάνεια, την αργολογία, δηλαδή από τις καταστάσεις εκείνες που μπορούν να θεωρήσουν το Θεό και τον αδελφό ως απλά αντικείμενα, τα οποία μπορούν να περιφρονηθούν (υπερηφάνεια)˙ ή ως καταστάσεις-λέξεις που δημιουργούν κενό γύρω μας: την αργολογία, δηλαδή άδειες λέξεις, που δημιουργούν το κενό γύρω μας, και γύρω από τους άλλους. Όλοι γνωρίζουμε και είμαστε αρκετά έξυπνη έξυπνοι και ξύπνιοι για να δούμε ότι υπάρχουν λέξεις σχόλια, “εξυπνάδες” που δημιουργούν το κενό γύρω μας γύρω μας, και γύρω από τους άλλους.
Τα ελαττώματα που αναφέρονται στην προσευχή του Αγίου Εφραίμ είναι: αργία, περιέργεια, υπερηφάνεια και αργολογία. Ζητούμε να απελευθερωθούμε, και ο Κύριος να μας βοηθήσει σ’ αυτήν την απελευθέρωση, από μια οκνηρία σε συγκεκριμένο και υλικό επίπεδο, μια οκνηρία στην παράστασή μας προς τους άλλους. Από μια περιέργεια που οδηγεί στην άγνοια του άλλου, στην περιφρόνηση του άλλου, στην αδιαφορία για να τον συνάνθρωπό μας, αποφεύγοντας κάθε φυσική αλληλεγγύη μαζί του. Να απελευθερωθούμε από μια υπερηφάνεια, που συνδέεται και προέρχεται από την περιέργεια. Αν δεν υποφέρω για τον άλλο, ή με τον άλλο, τότε το περιφρονώ. Στην καθημερινή χριστιανική μας ζωή ας προσπαθήσουμε να αποφύγουμε καταστάσεις, λόγια που δεν δημιουργούν αδελφική κοινωνία μεταξύ μας. Να απελευθερωθούμε από μια αργολογία που είναι άδεια, και προπάντων δημιουργεί το κενό γύρω από τον άλλο, και γύρω από τον εαυτό μας. Είθε η ομιλία μας να μη δημιουργεί το κενό, την απομάκρυνση, την αδιαφορία γύρω μας, και γύρω από τους συνανθρώπους μας. Είθε η ομιλία μας να δημιουργεί πάντοτε αδελφική κοινωνία.
Οι τέσσερες αρετές: πνεύμα σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης, αντανακλούν τους Μακαρισμούς τους οποίους οι προτείνει ο Κύριος στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Μτθ. 5, 3-11: οι αρετές αυτές αποτελούν μια ενότητα, χαρακτηριστική της εικόνας του ίδιου του Χριστού, και είναι η κορνίζα της ζωής κάθε χριστιανού: είναι οι αρετές που αναφέρονται από τον Άγιο Εφραίμ: σωφροσύνη, ταπεινοφροσύνη, υπομονή και αγάπη. Ζητούμε από τον Κύριο (αυτός είναι πάντοτε ο δωρητής), να μας δώσει ένα πνεύμα σωφροσύνης, το οποίο μας αξιώνει να μιλούμε και να πράττουμε με τον σωστό τρόπο, να μιλούμε και να πράττουμε με σωφροσύνη, και με τη σοφία του Ευαγγελίου. Ένα πνεύμα ταπεινοφροσύνης, που μας εξομοιάζει με Εκείνον, ο οποίος εταπείνωσε τον εαυτό του μέχρι θανάτου. Μια ταπεινοφροσύνη η οποία στην καθημερινή μας ζωή, στην οικογένεια, στην εκκλησιαστική μας επαρχία, σημαίνει ασφαλώς μια στην σύγκριση, μια μοιρασιά, αλλά και την αναγνώριση ότι δεν έχουμε πάντοτε δίκιο, ότι ενδέχεται να κάνουμε λάθος.
Ένα πνεύμα υπομονής ως αντίθεση στην περιέργεια για την οποία μιλήσαμε στο πρώτο μέρος των αιτήσεών μας. ΄Ενα πνεύμα αγάπης το οποίο προπάντων να δημιουργεί αγάπη. Είναι τέσσερες ευαγγελικές, χριστολογικές και χριστιανικές αρετές: σωφροσύνη, ταπεινοφροσύνη, υπομονή και αγάπη. Τέσσερες αρετές, οι οποίες γίνονται αληθινή εικόνα του ίδιου του Χριστού, και μας εξομοιώνουν με αυτήν την εικόνα.
Η τρίτη αίτηση συνθέτει αυτά που προτάθηκαν στις δύο πρώτες αιτήσεις: “του ὀρᾶν τὰ ἐμἀ πταίσματα”, να είμαστε άγρυπνοι, μπορούμε να πούμε, για να βλέπουμε τα αμαρτήματά μας, όχι με μια στείρα θεωρία της αθλιότητάς μας, αλλά με μια σωτηρία εκπλήρωσης του Σταυρού του Χριστού. Έπειτα, η προσοχή στον αδερφό μας, “να μην κατακρίνω τον αδερφό μου” λέει το κείμενο του Αγίου Εφραίμ, είτε με την υπερηφάνειά μου, με την κυριαρχία μου, με την περιφρόνησή μου… είτε με την ματαιότητα των λόγων μου, δηλαδή όλων εκείνων, (λόγων και έργων), που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κενό, μία απομάκρυνση από τον αδελφό μου, η των άλλων συνανθρώπων μου προς τον αδελφό μου. Υπάρχουν λόγια μάταια, που μόνα τους τραυματίζουν τον συνάνθρωπό μας, και άλλα λόγια τα οποία θα έλεγα, τραυματίζουν “από σπόνδα του μπιλιάρδου”, χρησιμοποιώντας τρίτους για τον τραυματισμό που προκαλούν.
Να βλέπουμε τα πταίσματά μας και να μην κατακρίνουμε τον αδελφό μας… Να βλέπουμε ότι στην πορεία μας ως χριστιανοί, ως ιερείς δεν ισχύουν μονάχα οι δυνάμεις μας, αλλά και η ευσπλαχνία και η χάρη του Κυρίου μας.
Στην προσευχή σας προς τον Κύριο ζητάτε το δώρο της διαύγειάς σας, όχι στα ελαττώματα των άλλων, (στην οποία διαύγεια δυστυχώς όλοι είμαστε υπερβολικά έμπειροι, αλλά την διαύγεια προς τα δικά μας ελαττώματα, εξαιτίας των οποίων δεν ζούμε σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, αλλά με τα δικά μας αμαρτήματα.
Να μη κατακρίνω τον αδελφό μου”, σημαίνει να δέχομαι ότι ο αδελφός μου είναι διαφορετικός, ότι πολλές φορές δεν συμφωνούμε σε όλα μαζί του. Και αυτό συμβαίνει στην οικογένεια, στην εκκλησιαστική μας επαρχία, με τους ιερείς, με τον Επίσκοπο… Πρέπει να δέχομαι ότι εγώ και εκείνος, εγώ και ο αδερφός μου, ενδέχεται να σφάλουμε και ασφαλώς σφάλουμε. Πρέπει να δέχομαι ότι υπάρχει πάντοτε μια ευαγγελική πορεία συμφιλίωσης και συγνώμης, μέχρι εβδομήντα φορές επτά… Αν ξεχνούσαμε αυτά τα πράγματα, αν δεν τα αναγνωρίζαμε, η καρδιά μας θα έμενε κλειστεί στο Ευαγγέλιο.
Στην αρχή της Σαρακοστής η θεία λατρεία μας πρότεινε τη μορφή του Αδάμ, διωγμένου από τον Παράδεισο, του Αδάμ που θρηνεί και κλαίει και παραπονείται για τον κλεισμένο Παράδεισο. Η ίδια θεία λατρεία, όμως, μας παρουσιάζει τον Αδάμ, (τον κάθε άνθρωπο), όχι κλειστό στον εαυτό του, αλλά μέσα στην ελπίδα μιας πορείας, η οποία τον οδηγεί και πάλι στον Παράδεισο, του οποίου οι πόρτες θα ανοίξουν το πρωί του Πάσχα.
Όπως υπενθύμισα στην αρχή, εφέτος οι πρώτες Κυριακές του Τριωδίου και της Σαρακοστής συμπίπτουν με τους δραματικούς σεισμούς στην Τουρκίας και την Συρία, και με την πρώτη επέτειο του αδελφοκτόνου και παραλόγου πολέμου όπως όλων των πολέμων στην Ουκρανία.
Επιθυμώ να ενθαρρύνω όλους τους πιστούς, Έλληνες, Ουκρανούς και Χαλδαίους, που ανήκετε στην Εξαρχία μας, να καλλιεργείται την αλληλεγγύη σας προς τους δύο αυτούς τόπους του πόνου, της καταστροφής και θανάτου. Να καλλιεργείτε την ίδια αλληλεγγύη που δείξατε από την πρώτη στιγμή του πολέμους στην Ουκρανία, όλοι εσείς οι πιστοί μέσα και έξω από την Εξαρχία, Καθολικοί και Ορθόδοξοι της Ελλάδας, οι οποίοι προσφέρετε τις δωρεές σας, για να σταλθούν στους τόπους του πολέμου. Ήταν μια αδελφική αλληλεγγύη, αληθινά χριστιανική, η οποία αληθινά με συγκίνησε, και για την οποία όλους σας ευχαριστώ. Και ακόμα κατά τις τελευταίες αυτές εβδομάδες η σκέψη μου βρίσκεται στην Τουρκία και στη Συρία, τόπους προέλευσης πολλών πιστών μας, της χαλδαϊκής κοινότητας της Εξαρχίας. Μαζί με τους Καθολικούς Επισκόπους της Ελλάδας, προσπαθούμε να στείλουμε τα υλικά μας βοηθήματα προς τους σεισμόπληκτους, μαζί με την αδερφική κοινωνία μας στον πόνο, και προπάντων στην προσευχή μας.
Καταλήγω με ένα κείμενο, από τα αποφθέγματα των Πατέρων:
Δύο φίλοι περπατούσαν μαζί στην έρημο. Σε ένα ορισμένο σημείο μάλωσαν μεταξύ τους Και ο ένας σκαμπίλισε τον άλλο. Αυτός που σκαμπιλίστηκε αισθάνθηκε τραυματισμένος στην υπερηφάνειά του, αλλά δεν είπε τίποτα˙ μονάχα έγραψε πάνω στην άμμο: “Σήμερα ο καλλίτερός μου φίλος με σκαμπίλισε“. Συνέχισαν την πορεία τους, μέχρις ότου βρήκαν μια όαση και αποφάσισαν να κάνουν ένα μπάνιο. Εκείνος που είχε σκαμπιλιστεί έπεσε σε βρώμικα λασπώδη νερά, και κινδύνευε να πνιγεί. Αλλά ο φίλος του έτρεξε και του έσωσε τη ζωή. Τότε αυτός που σώθηκε έγραψε πάνω σε μια πέτρα: “Σήμερα ο καλλίτερος φίλος μου μου έσωσε τη ζωή“. Τότε ο άλλος τον ρώτησε: “Γιατί όταν σε σκαμπίλισα το έγραψες πάνω στην άμμο, και τώρα που σου έσωσα τη ζωή, το έγραψες πάνω στο βράχο στον βράχο;” Ο άλλος απάντησε: “Όταν κάποιος σου κάνει κακό ή σε πληγώνει, πρέπει να το γράφουμε στην άμμο, έτσι ώστε ο άνεμος της συγνώμη να το σβήσει και να εξαφανίσει αυτό που γράψαμε. Αλλά όταν ο άλλος σου κάνει το καλό, πρέπει να το γράφουμε πάνω στο βράχο, έτσι ώστε να μη μπορεί να σβηστεί“.
+Π. Εμμανουήλ
Αποστολικός Έξαρχος