Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΑΠΟΓΥΜΝΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΟΛΑ
ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙΟ
Τα μεγάλα λατρευτικά κείμενα της Μεγάλης Εβδομάδος και της πασχαλινής περιόδου μας συγκινούν, θα έλεγα ότι μας κάνουν να γευτούμε την πλήρη και ταυτόχρονα μαρτυρική ανθρώπινη φύση του Χριστού, ο οποίος για χάρη μας δέχεται θεληματικά το πάθος του, τον σταυρικό θάνατο του και με την ένδοξη ανθρώπινη φύση του την ανάσταση από τους νεκρούς. Τόσα και τόσα κείμενα της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα μας οδηγούν να δούμε, σχεδόν να αγγίξουμε τον Χριστό πάσχοντα και ταυτόχρονα νικητή και ένδοξο. Γι’ Αυτόν λαβαίνουμε τα ένδοξα Βάϊα· αυτόν περιμένουμε ως Νυμφίο, ερχόμενο μέσα στη νύχτα, μαζί Του τελούμε και ζούμε τα σεπτά πάθη του, τον θάνατό του την Ανάσταση του: όλα όσα η θεία λατρεία μας κάνει να γευτούμε, να μελετήσουμε και προπάντων να προσευχηθούμε με τα κείμενα της Αγίας Γραφής, ιδιαίτερα με τους ψαλμούς και με τα λατρευτικά κείμενα. Ο ίδιος ο Χριστός προσεύχεται με τους ψαλμούς, αισθάνεται με ποιο τρόπο οι παλαιές αυτές προσευχές, στο πρόσωπό του και διαμέσου Αυτού παίρνουν την προφητική και προπάντων τη χριστολογική τους δύναμη. Παραδείγματος χάρη: οι ψαλμοί που εκλέγονται για τις Μεγάλες Ώρες της Μεγάλης Παρασκευής είναι κείμενα που γίνονται φωνή του Χριστού και φωνή της Εκκλησίας: «Γιατί ταράχθηκαν τα έθνη και οι ψαλμοί εμελέτησαν άδεια πράγματα;» (Ψ.2,1). «Ο Θεός, ο Θεός μου στρέψου σε μένα: γιατί με εγκατέλειψες;» (Ψ.21,2). «Είδες, Κύριε, μη μένεις στη σιωπή Κύριε, μην απομακρύνεσαι από μένα….» (Ψ.34,22). «Γνωρίζω ότι ο Κύριος θα κάνει την κρίση για τον φτωχό και θα υπερασπιστεί την υπόθεση των δυστυχισμένων….» (Ψ.139,12)
Στη συνέχεια τα ίδια κείμενα της θείας λατρείας μας κάνουν να γευόμαστε στην πίστη μας με ωραιότατες και συγκινητικές ποιητικές εικόνες, τον εύθραυστο χαρακτήρα και ταυτόχρονα την τρυφερότητα της ανθρώπινης φύσης του αιώνιου Λόγου του Θεού, ο οποίος έγινε άνθρωπος για εμάς τους ανθρώπους και για τη δικιά μας σωτηρία. Μεταξύ αυτών των κειμένων, μερικά από τα «εγκώμια του Μεγάλου Σαββάτου μας κάνουν να αγγίζουμε με τα χέρια μας αυτά τα οποία εμείς, ως Εκκλησία, τελούμε, προσευχόμαστε και ζούμε αυτές τις μέρες:
«Ω Θεέ και λόγε, ω χαρά η εμή, πως ενέγκω σου ταφήν την τριήμερον; νυν σπαράττομαι τα σπλάχνα μητρικώς.
Τις μοι δώσει ύδωρ και δακρύων πηγάς; η θεόνυμφος Παρθένος εκραύγαζεν, ίνα κλαύσω τον γλυκύν μου Ιησούν;»
«΄Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;
Υιέ Θεού παντάναξ, Θεέ μου πλαστουργέ μου, πώς πάθος κατεδέξω;
Έρραναν τον τάφον αι Μυροφόροι μύρα, λίαν πρωί ελθούσαι».
Αυτά τα κείμενα όπου η φωνή της Μητέρας του Θεού διασταυρώνεται με τη φωνή της Μητέρας Εκκλησίας και η φωνή αυτή με τη δύναμη και τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος στη θεία λατρεία γίνεται η δική μας φωνή, στον θρήνο, στον πόνο, στην ελπίδα και στη χαρά. Κατά τις άγιες και ιερές αυτές μέρες ας μελετήσουμε τον Χριστό, απογυμνωμένο από όλα, κρεμάμενο από τον σταυρό, ενταφιασμένο στον τάφο, παρουσιάζοντας τη μέγιστη ταπείνωση και τη μέγιστη απογύμνωση. Αλλά ταυτόχρονα, βυθισμένοι στην προσευχή της Εκκλησίας, διαμέσου των βιβλικών και λατρευτικών κειμένων, μπορούμε να αναφωνήσουμε ότι: «Ο Κύριος επάνω στον Σταυρό απογυμνώθηκε από όλα, εκτός από την ανθρώπινη φύση του και από το Ψαλτήριο». Αυτή η φράση, την οποία βρίσκουμε όχι κατά γράμμα, αλλά κατά το περιεχόμενο της, σε τόσα και τόσα κείμενα της θείας λατρείας της Σαρακοστής και του Πάσχα, κατά τη βυζαντινή παράδοση και σε πολλά κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας, πλαισιώνει όλα όσα επιθυμώ να σας πω κατά τον στοχασμό της παρούσας εγκυκλίου μου, για το Πάσχα του 2023.
Η ανθρώπινη φύση του Χριστού στο ζωοποιητικό του πάθος κρέμεται από τον Σταυρό μέχρι θανάτου. Και μπορούμε να πούμε ότι αυτή η ανθρώπινη φύση είναι το μόνο που του απομένει μετά από την ολοκληρωτική του απογύμνωση, η οποία άρχισε από την «θεία κένωση», από την Ενσάρκωσή του στα παρθενικά σπλάχνα της Μαρίας. Αυτή η πλήρης ανθρώπινη φύση, πάνω στον Σταυρό οδηγεί τον Χριστό να συγχωρήσει τους σταυρωτές του, και να ικετεύσει την ελεημοσύνη λίγου νερού. Κάνει τον Διδάσκαλο να βλέπει την Μητέρα του και τον αγαπημένο μαθητή του με μία καρδιά αληθινά ανθρώπινη. Το μοναδικό που του απέμεινε είναι αυτή η ανθρώπινη φύση του, και το Ψαλτήριο, δηλαδή η προσευχή που αναβλύζει από την τραυματισμένη και έπειτα τρυπημένη του καρδιά. Γιατί; Γιατί και τα δύο, η ανθρώπινη φύση και το Ψαλτήριο, είναι ένα δώρο του Πατέρα, έτσι ώστε ο Υιός και επομένως και εμείς, να μείνουμε πάντοτε σταθεροί και εδραιωμένοι στην οντότητά μας και στη χριστιανική μας ζωή.
Κατά την Μεγάλη Εβδομάδα τα κείμενα της θείας λατρείας μας βάζουν μπροστά στις δύο αυτές όψεις της χριστιανικής μας πίστης: την ανθρώπινη φύση του ενσαρκωμένου Θεού και τη φωνή την δική μας, οι οποίες διασταυρώνονται, συναντιόνται, ίσως και να συγκρούονται. Η βυζαντινή θεία λατρεία κατά τις άγιες αυτές μέρες μας κάνει να συναντήσουμε κείμενα, όπου η ανθρώπινη φωνή του Υιού του Θεού διασταυρώνεται με τη δική μας φωνή. Οι ψαλμοί, διαλεγμένοι χριστολογικά, εκκλησιολογικά, θα έλεγα και παιδαγωγικά, γίνονται η φωνή του Χριστού, η φωνή της Εκκλησίας, η δική μας φωνή, φωνή πόνου, θρήνου, ίσως και φωνή αποτυχίας, αλλά ασφαλώς φωνή της τελικής νίκης κατά της αμαρτίας και κατά του θανάτου. Η ανθρώπινη φύση του Χριστού και το Ψαλτήριο είναι επίσης και τα δικά μας όπλα της νίκης.
Η ανθρώπινη φύση του Χριστού, γίνεται και ανθρώπινη φύση της Εκκλησίας, και η δική μας ανθρώπινη φύση. Πως συμβαίνει το γεγονός αυτό; Η ανθρώπινη φύση του Χριστού νικήτρια και αυτή κατά της αμαρτίας και κατά του θανάτου, συνεχίζει να είναι παρούσα στην θεϊκή και ανθρώπινη φύση της Εκκλησίας διαμέσου των ιερών μυστηρίων, του κηρύγματος του Λόγου, του ιερού μυστηρίου του αδελφού μας. Ένα παλαιό Συριακό κείμενο λέει «η ευσπλαχνία του Θεού κατεβαίνει πάνω στους ανθρώπους».
Το Ψαλτήριο, ο ίδιος ο Χριστός επάνω στον Σταυρό, ανοίγει τα χέρια του και προσεύχεται. Ποιος προσεύχεται; Τι προσεύχεται; Προσεύχεται στον Θεό με τους ψαλμούς. Και εμείς, ως Εκκλησία, συνεχίζουμε αυτήν την προσευχή του Κυρίου, η οποία γίνεται δυνατή μεσιτεία της ίδιας της αδυναμίας μας. Η ανθρώπινη φύση του Χριστού και το Ψαλτήριο είναι τα όπλα μας στην καθημερινή μας ζωή, στη χριστιανική πορεία της Αποστολικής Εξαρχίας, στην Ελλάδα, στον κόσμο μας.
Επωφελούμαι αυτής της εγκυκλίου επιστολής μου, για να υπενθυμίσω σε όλους σας ότι κατά τη λατρευτική περίοδο του Πάσχα θα τελέσουμε δύο μεγάλες στιγμές για την Εκκλησία μας, όπως και για την Αποστολική μας Εξαρχία.
Πρώτα θα τελέσουμε την εικοστή πέμπτη επέτειο του ερχομού και της παρουσίας της Ουκρανικής Κοινότητας στην Εξαρχία. Οι Ουκρανοί ελληνοκαθολικοί πιστοί έφτασαν στην Ελλάδα ήδη πριν από 25 χρόνια, σε μία δύσκολη ιστορική στιγμή δυσκολιών και κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στην πατρίδα τους. Έγιναν δεκτοί στην Εξαρχία μας και έγιναν ένα ζωντανό και σπουδαίο μέρος των πιστών μας, μαζί με τους Έλληνες και Χαλδαίους πιστούς μας. Ο ερχομός τους και η παρουσία τους, μέχρι σήμερα ζωντανή και σπουδαία, σημείωσαν για την Εξαρχία πρώτα πρώτα μία αξιόλογη αύξηση του αριθμού των πιστών της, προερχόμενων από την ίδια την καθολική παράδοση του βυζαντινού λειτουργικού τύπου· από την άλλη πλευρά υπογράμμισαν την αληθινή και πραγματική καθολικότητα της Εκκλησίας, υποδείχνοντας και ζώντας το άνοιγμά μας και την φιλοξενία μας προς τους αδελφούς μας, χωρίς διακρίσεις φυλής, εθνικότητας, γλώσσας, πολιτισμού, σύμφωνα με τη διδαχή του Αποστόλου Παύλου: «Είστε λοιπόν, όλοι παιδιά του Θεού, αφού πιστεύετε στον Ιησού Χριστό. Και αυτό, γιατί βαφτιστήκατε στο όνομα του Χριστού, έχετε ντυθεί τον Χριστό. Δεν υπάρχει Ιουδαίος και ειδωλολάτρης, δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα, όλοι σας είστε ένας, χάρη στον Ιησού Χριστό (Γαλ.3, 25-29)». Και για την ουκρανική κοινότητα ήταν και παραμένει σπουδαίο να αισθάνονται ότι γίνονται δεκτοί, θα έλεγα ταπεινά φιλοξενούμενοι σε μία χώρα, σε έναν πολιτισμό, σε μία γλώσσα μακριά από την πατρίδα τους, στην εκκλησιαστική κοινωνία της Καθολικής Εκκλησίας. Και αυτή η αληθινά “καθολική” διάσταση της χριστιανικής μας ζωής, πάντοτε στη διπλή έννοια της προσφοράς και της υποδοχής της φιλοξενίας, δεν γεννιέται από μία απλή, και ταυτόχρονα απαραίτητη ανθρώπινη φιλανθρωπία, αλλά γεννιέται από το γεγονός ότι “βαπτιστήκαμε στον Χριστό και ντυθήκαμε τον Χριστό”. Είμαστε και ζούμε την οντότητά μας ως Καθολική Εκκλησία για έναν λόγο θεολογικό: γιατί είμαστε ένα «έν Χριστώ». Κατά τη στιγμή αυτή, κατά το Πάσχα μας του 2023 θέλω να ευχαριστήσω τον Κύριο γι’ αυτό το δώρο της παρουσίας της ουκρανικής κοινότητας στην Εκκλησία μας, στην Εξαρχία μας, μία παρουσία που περιλαμβάνει όλους και μας δεσμεύει ως χριστιανούς, επαναλαμβάνω, ώστε να υποδεχόμαστε και να γινόμαστε δεκτικοί, μία παρουσία που μας κάνει ευγνώμονες για το δώρο που λάβαμε και ταυτόχρονα μας κάνει ταπεινούς και φτωχούς στο να δίνουμε και να λαμβάνουμε. Και αυτό το δώρο γίνεται πάντοτε και λαμβάνεται χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς αξιώσεις, αποκλειστικά ως δώρο. Η παρουσία της ουκρανικής κοινότητας στην Εξαρχία, μαζί με όλους εμάς, Έλληνες, Ουκρανούς, Χαλδαίους, και όλους τους άλλους από τόσες και τόσες προελεύσεις, που είμαστε και είστε μέλη της Εκκλησίας μας, αναζωογονεί όλους μας, με νέα νεανικά πρόσωπα, πρόσωπα του μοναδικού Σώματος του Χριστού.
Δεύτερο γεγονός μέσα σ’ αυτόν τον χρόνο είναι ότι την Κυριακή, 30 Απριλίου 2023, θα τελέσουμε την 25η επέτειο της ιερατικής μου χειροτονίας, η οποία έγινε στις 18 Απριλίου 1998, στο μοναστήρι του Μοντσεράτ στην Ισπανία. Σας ζητώ να ενωθείτε στην προσευχή μου, στην ευγνωμοσύνη μου προς τον Κύριο για τη χάρη του, την ευσπλαχνία του, την αγάπη του κατά αυτά τα 25 χρόνια ιερατικής διακονίας, τα οποία έζησα αρχικά στο μοναστήρι μου, και στη συνέχεια επί 17 χρόνια στην υπηρεσία μου ως Διευθυντής του Ποντιφικού Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώμη, μέχρι την επισκοπική μου χειροτονία ως Επίσκοπος σας, τον Απρίλιο του 2016. Τα χρόνια της ιεροσύνης μου, τα οποία έζησα στο Ελληνικό Ποντιφικό Κολλέγιο, στη Ρώμη, μου επέτρεψαν να συναντήσω και να υποδεχθώ στο Κολλέγιο Ιεροσπουδαστές από τόσες και τόσες γεωγραφικές προελεύσεις: εθνικότητες, πολιτιστικές, γλωσσικές: Έλληνες, Ιταλούς, Ούγγρους, Ρουμάνους, Ουκρανούς, Λιβανέζους, Σύριους, Ισραηλινούς, Βούλγαρους, Σλοβάκους, Λευκορώσους και άλλους…, μέσα στην ενότητα της μοναδικής βυζαντινής θείας λατρείας, αλλά και με τον εμπλουτισμό ιεροσπουδαστών άλλων λατρευτικών παραδόσεων: Λατίνων, Χαλδαίων, Μαρωνιτών…. Ο πνευματικός αυτός πλούτος στο Ελληνικό Ποντιφικό Κολλέγιο με προετοίμασε ασφαλώς για να συναντήσω στην Αποστολική Εξαρχία μας διάφορες εθνικότητες και διαφόρους λειτουργικούς τύπους, πάντοτε μέσα στον πνευματικό πλούτο της Καθολικής Εκκλησίας. Αυτόν τον εθνικό, γλωσσικό, λατρευτικό πλούτο οφείλουμε να τον ζούμε χωρίς εξαιρέσεις, σαν ένα μεγάλο δώρο του Κυρίου.
Αναφέρθηκα πολλές φορές στο Ψαλτήριο, το οποίο οι Συριακοί Πατέρες σχεδόν το προσωποποιούν, ονομάζοντας το “Δαβίδ”. Τελειώνω τον παρόντα στοχασμό μου με τον 81ο ψαλμό, τον οποίο ψέλνουμε ως “μοναδικό”, κατά τον εσπερινό του Μεγάλου Σαββάτου, και τον ψέλνουμε με πίστη και δύναμη, σχεδόν ως παράδειγμα της προσευχής και της παρρησίας της Εκκλησίας, στην αγωνιώδη αναμονή του Αναστάντα Χριστού: “Άνάστα ο Θεός, κρίνον την γήν, ότι σύ καταληρονομήσεις έν πάσι τοίς έθνεσι”.
+π. Εμμανουήλ Νιν
Αποστολικός Έξαρχος
Επίσκοπος Τιτουλάριος Καρκαβίας