«Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν προαιώνιον Λόγον, ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται, ἀποτεκεῖν ἀποῤῥήτως· Χόρευε ἡ οἰκουμένη ἀκουτισθεῖσα, δόξασον μετὰ Ἀγγέλων καὶ τῶν Ποιμένων· βουληθέντα ἐποφθῆναι, παιδίον νέον, τὸν πρὸ αἰώνων Θεόν.»
Η βυζαντινή θεία λατρεία, κατά την περίοδο πριν τα Χριστούγεννα και κατά την ίδια τη χριστουγεννιάτικη περίοδο μας δίνει λατρευτικά κείμενα πολύ ωραία και με βαθύ νόημα, τα οποία είναι πάντα χρήσιμα και ωφέλιμα για τη ζωή της πίστεώς μας να τα διαβάζουμε να τα κάνουμε προσευχή μας, και να τα μελετούμε. Τολμώ να πω ότι τα κείμενα αυτά είναι μικρά μαργαριτάρια, τα οποία η Εκκλησία δίνει στον καθένα μας. Φέτος θέλω να υπογραμμίσω και να διαβάσω μαζί σας ένα από τα τροπάρια αυτής της περιόδου, το ανωτέρω κοντάκιο που αρχίζει με τις λέξεις: «Ἡ Παρθένος σήμερον….»
Κατά τις σαράντα μέρες που προηγούνται των Χριστουγέννων, κατά τη λεγόμενη Χριστουγεννιάτικη Σαρακοστή, σχεδόν κάθε μέρα επαναλαμβάνουμε αυτό το τροπάριο Ἡ Παρθένος σήμερον…» και η βυζαντινή θεία λατρεία, διαμέσου ποιητικών εικόνων και διαμέσου όλου του πλέγματος των βιβλικών αναμνήσεων, μας βάζει ενώπιον του μυστηρίου του Θεού, ο οποίος από αγάπη ενσαρκώνεται, ανεκδιήγητα γίνεται άνθρωπος. Ο Θεός γίνεται ένας από εμάς, γίνεται άνθρωπος «γίνεται μικρός», όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος στην προς Φιλιπησίους επιστολή του, και όπως αρέσει στους Πατέρες της Εκκλησίας να επαναλαμβάνουν ότι αυτό είναι το μεγαλείο της πίστεως μας ο Θεός ο οποίος γίνεται πραγματικά άνθρωπος γίνεται ένας από εμάς. Στο πρόσωπο του Χριστού βλέπουμε τον αόρατο Θεό να αποκαλύπτεται στο ναό του, δηλαδή σε ένα ορατό ανθρώπινο πρόσωπο. Σας προτείνω να το διαβάσουμε μαζί αυτό το τροπάριο, για να ανακαλύψουμε όλο του τον πλούτο.
«Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν προαιώνιον Λόγον, ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται, ἀποτεκεῖν ἀποῤῥήτως·»
Κάθε λατρευτικό κείμενο είναι ένα πλέγμα βιβλικών παραπομπών, οι οποίες είναι ρητές, αλλά συχνά είναι και έμμεσες μπορούμε να πούμε ότι είναι κείμενα – καρπός μίας θεϊκής αναγνώσεως, την οποία κάνει η Εκκλησία, διαβάζοντας την Αγία Γραφή στο φως του τελούμενου μυστηρίου. «Ἡ Παρθένος σήμερον, ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται…» Η παλαιά Διαθήκη χρησιμοποιεί την εικόνα μίας παρθένου για να μας μιλήσει για τον λαό, για όλο τον λαό: « η παρθένος θυγατέρα της Σιών», γράφει ο προφήτης Ησαΐας (37, 22). Αλλά στο τροπάριό μας η βιβλική αναφορά συνδέεται καθαρά με ένα άλλο εδάφιο του προφήτου Ησαΐα στο κεφάλαιο 7, στίχος 14: «Η Παρθένος θα συλλάβει και θα γεννήσει έναν υιό και θα τον ονομάσει Εμμανουήλ». Ήδη από την Καινή Διαθήκη, από το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο (Μτθ. 1, 22) και έπειτα όλη η χριστιανική παράδοση, διάβαζαν αυτό του εδάφιο του Ησαΐα με χριστολογικό νόημα, ως προφητεία της ενσαρκώσεως και της γεννήσεως του Χριστού.
«…ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται, ἀποτεκεῖν ἀποῤῥήτως· τὸν προαιώνιον Λόγον…»
Στην Παλαιά Διαθήκη το σπήλαιο παρουσιάζεται πάντοτε, ως τόπος – καταφύγιο, τόσο έναντι του εχθρού όσο και έναντι του ίδιου του Θεού, το σπήλαιο μέσα στο βράχο, όπου καταφεύγει ο προφήτης Ηλίας, γίνεται ο τόπος της συναντήσεως με τον Θεό (Βασιλ. Α΄ 19, 13)
«…ἀποτεκεῖν ἀποῤῥήτως· τὸν προαιώνιον Λόγον…»
Το κείμενο του τροπαρίου απηχεί πριν απ΄ όλα και με άμεσο τρόπο, το κείμενο του Ευαγγελιστή Ιωάννου 1,1: «Έν αρχή ήν ό Λόφος, και ό Λόγος ήν πρόν τον Θεόν και Θεός ήν ό Λόγος…» και ακόμα το κείμενο της πρώτης επιστολής του Ιωάννη 1, 1 «Ό ήν απ’ αρχής, ό ακηκόαμεν, ό εωράκαμεν τοίς οφθαλμοίς ημών, ό εθεασάμεθα και αί χείρες ημών εψηλάφησαν, περί του Λόγου της ζωής…» Αλλά εδώ βρίσκουμε επίσης όλα τα εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης, προπάντων τα εδάφια της σοφίας και των ψαλμών: « Ό Λόγος του Κυρίου είναι αληθινός» του ψαλμού: 118, 115 κείμενο το οποίο συνδέεται με το κείμενο του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου 8, 12 « εγώ ειμί το φώς του κόσμου..» και τελικά το κείμενο το οποίο είναι το πιο επίκεντρο, και το οποίο οι Πατέρες διάβασαν επίσης ως συνδεόμενο με την ενσάρκωση του Χριστού: «Ο παντοδύναμος Λόγος σου κατήλθε από τον ουρανό…» από το βιβλίο της Σοφίας 18, 15.
«Χόρευε ἡ οἰκουμένη δόξασον μετὰ Ἀγγέλων καὶ τῶν Ποιμένων….»
Το κείμενο του τροπαρίου συνεχίζει επαναλαμβάνοντας τη χαρά του λαού του Θεού και όλης της δημιουργίας. Αυτή τη χαρά του λαού το τροπάριο την τοποθετεί με τη χαρά των αγγέλων και των ποιμένων για την οποία γράφει το κατά Λουκά Ευαγγέλιο 2, 8 18, 20: «και υπέστρεψαν οι ποιμένες δοξάζοντες και αινούντες τον Θεόν επί πάσιν οις ήκουσαν και είδον».
«….βουληθέντα ἐποφθῆναι, παιδίον νέον, τὸν πρὸ αἰώνων Θεόν.»
Εδώ το τροπάριο συνοψίζει όλο το μυστήριο, όλη την οικονομία της σωτηρίας μας. Το βιβλικό κείμενο το οποίο συνθέτει αυτό το συμπέρασμα, φαίνεται καθαρά συνδεδεμένο με το κείμενο της προς Φιλιπησίους επιστολής του Αποστόλου Παύλου:
«… ο οποίος, αν και ήταν Θεός δεν θεώρησε την ισότητά του με τον Θεό αποτέλεσμα αρπαγής, αλλά τα απαρνήθηκε όλα και πήρε μορφή δούλου..» Πραγματικά το τροπάριο δηλώνει «…βουληθέντα ἐποφθῆναι, παιδίον νέον…» δηλαδή «….θέλησε να εμφανισθεί σαν τρυφερό βρέφος…»
Πρόκειται ασφαλώς για ένα ωραίο κείμενο, αλλά όχι μόνο αυτό. Πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο αγγίζει τον καθένα μας και μας δεσμεύει ως χριστιανούς. Γιατί πίσω από αυτό το κείμενο είναι το Ευαγγέλιο του Χριστού, το μυστήριο της γεννήσεως του Χριστού, της ενσαρκώσεως του, της ζωής του ανάμεσά μας. Έπειτα αν σας έλεγα ότι το σπήλαιο είναι ο τύπος της Εκκλησίας, της εκκλησιαστικής κοινότητας, από την οποία ζητείται «να είναι έτοιμη», τότε αυτό το σπήλαιο είναι ο τύπος και η εικόνα του καθενός από μας, όλου του ανθρώπινου γένους, οι οποίοι καλούμαστε να υποδεχθούμε την ενσάρκωσή του, την παρουσία του ανάμεσά μας.
Κατά τον εορτασμό του μυστηρίου των Χριστουγέννων σας προτείνω αυτό το τροπάριο, γιατί η βυζαντινή λατρεία στην οποία ανήκουμε ως Εκκλησία, δεν είναι μονάχα ο χώρος όπου γιορτάζουμε με τρόπο ωραίο και αντάξιο, ο χώρος όπου ψέλνουμε με τρόπο ωραίο και συγκινητικό, ο χώρος όπου βρισκόμαστε ακόμα και στη φυσική μας κατάσταση γεμάτοι σεβασμό και φόβο Θεού, αλλά επίσης και προπάντων είναι ο χώρος όπου αυτό που γιορτάζουμε, Αυτός στον οποίο ψέλνουμε και υψώνουμε την προσευχή μας, γίνεται το επίκεντρο της ζωής μας.
Στην ποιμαντική μου επιστολή κατά τα Χριστούγεννα του 2016, σας πρότεινα να δείτε και να ανακαλύψετε την ωραιότητα της βυζαντινής θείας λατρείας μας, την ωραιότητα στους ψαλμούς μας, στις ιερές ακολουθίες μας, την ωραιότητα επίσης στο σύνολο της Ελληνικής Καθολικής Εξαρχίας, μια ωραιότητα η οποία μας δίνεται από τον ίδιο τον Κύριό μας, και αποκλειστικά από Αυτόν. Εφέτος προτείνοντας σας το κείμενο του τροπαρίου αυτού σας προτρέπω να ανακαλύψετε το θεολογικό βάθος αυτού του κειμένου, και τόσων άλλων, αλλά σας προτρέπω προπάντων να μελετάτε τη θεία λατρεία μας, ως χώρο ομολογίας της πίστεως μας και ως χώρο όπου ζούμε βαθιά αυτήν την πίστη μας.
Ας αναρωτηθούμε ακόμα μία φορά: κατά τις ημέρες αυτές των Χριστουγέννων τι θα γιορτάσουμε εμείς, ως χριστιανοί και ως Εκκλησία; Θα γιορτάσουμε τον Αιώνιο Λόγο και Αιώνιο Υιό του Πατέρα, ο οποίος ενσαρκώνεται από το Άγιο Πνεύμα και από την Παρθένο Μαρία. Και αυτή η ενσάρκωσή του συνεχίζεται και σήμερα, στη ζωή της Εκκλησίας, της δικής μας Εκκλησίας.
Η Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού συνεχίζει να γίνεται παρούσα στην τέλεση των Ιερών Μυστηρίων, κατά την οποία ακούμε και δεχόμαστε τον ζωοποιό του Λόγο στη χριστιανική μας καρδιά, επομένως διαμέσου ενός λόγου ο οποίος λέγεται από τον άνθρωπο, αλλά μας τον κάνει παρόντα ο Λόγος του Θεού. Η Ενσάρκωση αυτή γίνεται παρούσα στην ιερουργία των Ιερών Μυστηρίων, όπου δεχόμαστε το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου, διαμέσου του άρτου και του οίνου, πάνω στα οποία γίνεται η επίκληση του Αγίου Πνεύματος.
Η Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού συνεχίζει να γίνεται παρούσα όταν δεχόμαστε την παρουσία της στο πρόσωπο του φτωχού, του ασθενούς, του πονεμένου αδελφού μας, τον οποίο γνωρίζουμε ή ίσως δεν γνωρίζουμε. «Αυτό που έχετε κάνει σε ένα από τους μικρούς αυτούς αδελφούς μου, σε μένα το κάνατε…» μας λέει ο ίδιος ο Κύριος μας στο Ευαγγέλιο του. Ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος σε μια ωραιότατη ομιλία του, μας λέει ότι τα ιερά σκεύη, τα οποία εμπεριέχουν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, είναι αυτά που βρίσκονται πάνω στην Αγία Τράπεζα και αυτοί που στέκονται φτωχοί και πονεμένοι στην πόρτα της εκκλησίας.
Η Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού συνεχίζει να γίνεται παρούσα στην ζωή μας ως Εκκλησία, στον επίσκοπο, στους ιερείς, στις μοναχές, στους λαϊκούς. Η πραγματικότητα μας ως Εκκλησία, ως Εξαρχία, δεν είναι κάτι το ιδανικό το οποίο ο καθένας θα μπορούσε να διανοηθεί με τον δικό του τρόπο, αλλά είναι μία πραγματικότητα πολύ συγκεκριμένη, αποτελούμενη από άντρες και γυναίκες, από χριστιανούς και βαπτισμένους, τόσο πολλούς και τόσο διαφορετικούς. Η Εκκλησία μας αποτελείται από διαφορετικές προελεύσεις τόσο μακρινές γεωγραφικά αλλά ενωμένες στη χριστιανική τους πίστη. Η Εξαρχία μας αποτελείται από Έλληνες, Ουκρανούς, Ιρακινούς, Ρουμάνους, Αλβανούς και ασφαλώς από πολλές άλλες εθνικότητες και προελεύσεις αλλά είναι μία μοναδική Εκκλησία και αυτή η ενότητα είναι μεγάλος πλούτος και μεγάλο δώρο του Θεού, έστω και αν μερικές φορές αυτή η ενότητα δεν είναι εύκολη. Είναι ένα δώρο του Κυρίου, το οποίο όλοι μας, επίσκοπος, ιερείς, μοναχές, πιστοί, οφείλουμε να αναζητούμε, και να το ζητούμε στην προσευχή μας.
Όταν ζητούμε την πίστη μας ως Εκκλησία στις ιεροτελεστίες της θείας λατρείας: όταν επιδιδόμαστε γενναιόδωρα σ’ αυτήν, κατά τις μεγάλες γιορτές και στην καθημερινή μας ζωή στα μεγάλα και στα μικρά πράγματα που πρέπει να κάνουμε, τότε θα συνεχίσουμε να ζούμε την ενσάρκωση του Κυρίου. Σε τούτη εδώ την Εκκλησία μας, στην Εξαρχία μας, θα προσπαθούμε πάντα στην ομιλία μας και στη δραστηριότητά μας, να είμαστε άντρες και γυναίκες εκκλησιαστικής κοινωνίας, της συγνώμης, της γενναιόδωρης προσφοράς. Κατά την ημέρα της Πεντηκοστής (και θυμηθείτε ότι η ημέρα αυτή είναι η γιορτή του καθεδρικούς μας ναού), από δώρο του Αγίου Πνεύματος, μέσα σε διάφορες γλώσσες, όλοι καταλάβαιναν ο ένας τον άλλον. Έτσι και εμείς, από δώρο του Αγίου Πνεύματος κατορθώνουμε να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, να υποδεχόμαστε αμοιβαία και να συγχωρούμε ο ένας τον άλλον, και προπάντων να αγαπιόμαστε μέσα στην εκκλησιαστική κοινωνία με τον μοναδικό Κύριο ο οποίος για χάρη μας ενσαρκώνεται και γίνεται άνθρωπος από το Άγιο Πνεύμα και από την Παναγία Παρθένο Μαρία.
Ας ζητήσουμε από τον Κύριο μας αυτή την ευλογία: την πίστη μας, την οποία ομολογούμε τελώντας τα ιερά μυστήρια, να μας αξιώσει να την ομολογούμε πάντοτε και στην καθημερινή μας χριστιανική ζωή.
Εύχομαι σε όλους, στους ιερείς, στις μοναχές, και στους πιστούς της Εξαρχίας, και σε όλους τους αδελφούς και φίλους μας «Ευτυχισμένα και Άγια Χριστούγεννα».
+ O Καρκαβίας Εμμανουήλ
Αποστολικός Επίσκοπος-Έξαρχος των Ελληνορρύθμων Καθολικών Ελλάδος